Tết của người Khơ Mú

Hoàng Thế Sinh : Tết của người Khơ Mú

Tết của người Khơ Mú

Cập nhật lúc 18:34, Chủ nhật, 16/01/2011 (GMT+7)

Thổi khèn trong Lễ hội cầu mưa của dân tộc Khơ Mú.

Ào qua mênh mông đồng Mường Lò, tôi theo lối gió đường mây mà vượt chóp Pú Lo, ngược mãi lên Nghĩa Sơn- quê núi thiêng liêng của người Khơ Mú. Con đường xưa xa ngái lún thụt đất đá, nay rộng rênh thật ngoạn mục bởi con đường bê-tông lượn khéo theo sườn núi hênh hênh vàng hoa keo, lung linh tràn hoa cỏ. Bên thềm xuân, như bất cứ tộc người nào trên đất nước Việt Nam, người Khơ Mú Nghĩa Sơn - Văn Chấn - Yên Bái, cũng đang nao nức chờ đón xuân về.

Còn đương ấm nồng bàn tay nắm chặt, anh Mè Văn Lún- Bí thư Ðảng ủy xã Nghĩa Sơn ngoảnh sang người đàn ông bên cạnh, giới thiệu:

- Nghệ nhân Vì Văn Sang đây. Bao nhiêu cái đẹp cái tốt của người Khơ Mú là anh ấy giữ cả ở trái tim khối óc.

- Một kho dân gian đấy!- Anh Nguyễn Văn Mộc, Chủ tịch huyện Văn Chấn, người hướng dẫn đoàn công tác, khẳng định thêm.

- Hay rồi!- Tôi bắt tay anh Sang, cảm động- Người Khơ Mú bao nhiêu cái đẹp cái tốt thì mình phải hiểu, phải ghi nhớ, phải nói ra cho mọi người biết để mọi người thêm quý nhau, thêm gần gũi nhau, anh nhỉ?

Anh Sang cười, bảo:

- Nhiều cái đẹp cái tốt của người Khơ Mú, kể mãi không hết đâu!

- Thì anh kể riêng cái đẹp ngày Tết của người Khơ Mú!

Nghe thế, anh Sang ngồi lặng như muốn gợi nhớ kỷ niệm. Tôi biết, người Khơ Mú ở Nghĩa Sơn có nhiều cái đẹp cái tốt nên từng nhiều lần được các nhà báo viết bài, làm phim về lễ hội pa sưm - lễ hội cầu mùa, lễ hội grơ mạ ngọ - lễ đón mẹ lúa, lễ cưới hỏi, hội vui xuân, v.v. Vào xuân, người Khơ Mú vui chơi hồn nhiên và say sưa với nhiều điệu hát điệu múa rất riêng Khơ Mú. Hát tơm, hát kim chư, hát giao duyên. Múa xoè, múa tẹ khăn, múa tẹ mưng gọi hân mệ - múa mừng xuân, múa tẹ cầm đắc sinh - múa đuổi chim, múa tẹ krang - múa cá lượn. Hát múa trong tiếng cồng, trống, chiêng, đàn tính tờ la, pí tót, tằm đao, âm đing, khèn hon rờ. Âm thanh giai điệu sáo, đàn, chiêng, trống âm vang, Hòa vào nhau, nghe như một bản hòa tấu muôn điệu của núi rừng. Phải kể, người Khơ Mú có bài hát dân ca 'Mưa rơi' nổi tiếng mà mỗi khi hát lên thì ai cũng muốn hát cùng và nhảy theo điệu bài hát: Mưa rơi cho cây lá tốt tươi/ Búp chen lá trên cành/ Rừng đẹp trăm hoa rung rinh theo gió/ Bướm tung cánh bay vờn/ Bên nương ríu rít tiếng cười/ Bao trai gái đang nô đùa/ Ðầu sàn có đôi chim cu đua gáy/ Thách đôi én cùng múa vui/...

Hát múa bao nhiêu người biết, còn tục cúng tổ tiên, làm món ăn ngon ngày Tết của người Khơ Mú thì chưa mấy ai tường tận. Chiều ý tôi, anh Sang mê mải chuyện, cứ tự nhiên như người anh em cùng bản. Nguyên Bí thư Ðảng ủy xã mấy chục năm, trước anh Lún, anh Sang như cây đại thụ giữa đại ngàn  Nghĩa Sơn, lõi ký ức tầng tầng lớp lớp. Anh thủ thỉ chuyện nhưng chưa phải chuyện Tết, rằng người Khơ Mú Nghĩa Sơn biết ơn Ðảng, ơn Chính phủ nhiều lắm. Nhờ chính sách ưu tiên người dân tộc miền núi, có tiền đầu tư của Chương trình 135, Dự án chia sẻ, Chương trình 30a, Chương trình 135 giai đoạn 2, Chương trình 167, nhiều nữa,  mà cuộc sống của người Khơ Mú ngày càng được ấm no, tiến bộ. Ấm no, tiến bộ thì ăn Tết mới vui. Người Khơ Mú cũng ăn Tết Nguyên đán. Sắp Tết, nhà nhà đều sửa sang nhà cửa, vườn tược cho gọn đẹp, quét dọn đường sá, sân ngõ sạch sẽ. Việc chuẩn bị cho ăn Tết tuy không cầu kỳ nhưng cũng đầy đủ các sản vật, đủ món gia truyền. Nhà nào cũng mổ một con gà trống chủ yếu để xem chân. Chân gà xem để đoán biết năm mới lành hay dữ, làm ăn khấm khá không, cuộc sống có hòa thuận, hạnh phúc không. Mổ lợn để chế biến nhiều món ăn ngon. Tết trước hết phải có ma gựp, tức là bánh chưng. Ma gựp  bằng gạo nếp, nhân thịt lợn với đỗ nho nhe. Ma gựp gói lá dong buộc bốn lạt, hình khum khum dài. Ðặc biệt là các món ngon phải có đủ trên mâm cỗ cúng tổ tiên. Món a cơ nẹp - là món thịt lợn băm nhỏ lẫn gia vị hạt xẻn, gừng, hành, nhiều loại rau thơm, ớt tươi..., đem gói lá dong, rồi nướng trên than hồng. Món a lăm bót - món toàn xương sụn băm nhỏ lẫn với các loại gia vị giống món a cơ nẹp, rồi nhồi vào ống nứa, lam trên than hồng. Món or cun - giống như một món súp, nấu lẫn các loại rau bí, quả bí non, rau bon, ớt non, bì trâu, thịt chim, thịt sóc, cá, thịt nai, gạo tấm, tất cả cho vào ống nứa đem lam chín, sau đó được đem ra ăn với các loại rau thơm, rau cải non và các loại rau sống. Món lạ sơ rạ - món rau gai thối được xôi chín ăn với cá nướng. Bao nhiêu món ngon nữa.

Thế mới biết, các món ẩm thực ngày Tết cũng lạ và độc đáo chẳng kém gì ca, múa, nhạc của người Khơ Mú. Lại nói, cúng tổ tiên đêm ba mươi xong, người Khơ Mú hồi hộp chờ giao thừa. Sự hồi hộp là tình cảm chân thành chờ đón năm mới với bao niềm tin và hy vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Nhưng cái đêm chờ đợi hồi hộp ấy, người Khơ Mú cũng có chút lo lắng- nỗi lo lắng mang mầu sắc tâm linh. Người Khơ Mú hồi hộp lắng nghe xem con gì kêu trong đêm giao thừa. Con gà gáy trước ba giờ sáng thì sẽ gặp hỏa hoạn. Con mèo kêu trước giao thừa sẽ có nhiều hổ, nguy hiểm. Trẻ con kêu khóc thì sẽ đói. Người Khơ Mú chỉ mong đêm giao thừa im ắng, êm ả thì năm mới sẽ thuận hòa, tốt đẹp mọi nhẽ. Tốt đẹp mọi nhẽ để mọi người chúc lành, chúc khỏe, chúc phúc và múa hát, rồi mời rượu say sưa. Tốt đẹp mọi nhẽ để hơn một ngàn năm trăm sơn dân Nghĩa Sơn của các dòng họ Vì, Lò, Mè, Lường, Hà, Lèo, Hoàng, chủ yếu người Khơ Mú với một ít người Thái, người Kinh, người Mông, người Mường chung sống đoàn kết, hạnh phúc. Vui bên thềm xuân của người Khơ Mú, tôi không thể không đi thăm bản làng. Bóng sơn nữ eo co thon lẳn xinh tươi trong sắc mầu của tẹp từng khà làm ấm thêm trời xuân. Thấp thoáng những ngôi nhà sàn đẹp nép dưới tán rừng keo, rừng mỡ xanh tươi, cửa rộng mở đón tiếng suối chảy rì rào và tiếng chim sơn ca líu ríu. Bước chân ra khỏi ngôi nhà sàn đẹp, tôi cảm giác bảng lảng như ngấm men say- ấy là men say cuộc sống quê núi của người Khơ Mú.

Tạm biệt Nghĩa Sơn! Tạm biệt người anh em Khơ Mú! Tôi xuống núi còn ngoái nhìn lưu luyến. Giăng giăng Lục Ðòm, Mộc Tram Khương, Tur Lo Khang, Pú Luông- mấy dải núi dựng ngang trời, quây miết một tràn sương lũng gió, nơi những người Khơ Mú đang nao nức chờ  đón xuân về. Ngày mai- ngày mới tinh khôi, người Khơ Mú từ đàn ông, đàn bà đến nam thanh, nữ tú lại nắm tay nhau múa xoè. Bởi người Khơ Mú thường nói 'Không xoè lúa không tốt/ Không xoè thóc sẽ cạn bồ'.

Hoàng Thế Sinh